F.7.6.2. Bitki ve Hayvanlarda Üreme, Büyüme ve Gelişme

Kazanımlar

 F.7.6.2. Bitki ve Hayvanlarda Üreme, Büyüme ve Gelişme
Önerilen Süre: 12 ders saati
Konu / Kavramlar: Eşeysiz üreme (vejetatif üreme, bölünme, tomurcuklanma ve rejenerasyon), eşeyli üreme, büyüme ve gelişme
F.7.6.2.1. Bitki ve hayvanlardaki üreme çeşitlerini karşılaştırır.
a. Eşeyli üreme türlerine girilmez fakat eşeysiz üreme türlerine örnek verilerek değinilir.
b. Metagenez (döl almaşı) konularına değinilmez.
c. Hayvanlardaki iç ve dış döllenme ile iç ve dış gelişmeye değinilmez. Başkalaşım, doğurarak ve yumurtayla çoğalma konularına kısaca değinilir.
F.7.6.2.2. Bitki ve hayvanlardaki büyüme ve gelişme süreçlerini örnekler vererek açıklar.
a. Tohumun çimlenmesini etkileyen faktörlerle ilgili olarak bağımlı, bağımsız ve kontrol edilen değişkenleri içeren bir deney yapılması sağlanır.
b.Çiçekli bir bitki örneği üzerinde durulur.
F.7.6.2.3. Bitki ve hayvanlarda büyüme ve gelişmeye etki eden temel faktörleri açıklar.
F.7.6.2.4. Bir bitki veya hayvanın bakımını üstlenir ve gelişim sürecini rapor eder.

KONU: Bitki ve Hayvanlarda Üreme Büyüme ve Gelişme

Canlıların kendilerine benzer bireyler meydana getirmesine üreme ya da çoğalma denir.
Bütün canlılar çoğalma özelliğine sahiptir, ancak üreyebilme canlının yaşaması için gerekli değildir.

Canlılarda üreme eşeyli üreme ve eşeysiz üreme olmak üzere iki çeşittir.

1.Eşeysiz üreme

Eşeysiz üremede cinsiyet yoktur, tek bireyden yeni canlılar oluşur.
Üreme hücreleri kullanılmaz.

Eşeysiz üremenin özellikleri

1. Tek canlıdan yeni canlılar oluşur.
2. Oluşan yeni canlılar ata canlı ile aynı özelliktedir.
3. Eşeysiz üreme canlılarda çeşitliliğe sebep olmaz.
4. Eşeysiz üreme hücrenin çoğalması ile gerçekleşir.
5. Üreme hücreleri kullanılmaz.
6. Hızlı gerçekleşir. İlkel yapılı canlılarda görülür.
7. Bu üreme tek hücrelilerde, mantarlarda, bazı bitki ve hayvanlarda görülür.

Eşeysiz üremenin çeşitleri

1. Bölünme
Tek hücreli canlıların ortadan ikiye ayrılması, bölünerek çoğalmadır.
Yeterli olgunluğa erişmiş canlı, ortadan ikiye bölünür.
Oluşan yeni canlılar birbiri ile aynı özelliğe sahiptir.
Bakteri, paramesyum (terliksi hayvan), öglena, amip bölünerek çoğalan canlılardır.


2. Tomurcuklanma
Ana canlının vücudunda bir çıkıntı oluşur.
Meydana gelen çıkıntı zamanla gelişerek, ana canlıdan ayrılır.
Tomurcuklanarak üreyen canlılar bağımsız yaşayabilir ya da bir arada bulunarak koloni oluştururlar. Bira mayası, hidra, deniz anası ve mercanlarda görülür.






3. Rejenerasyonla (Yenilenme) Üreme
Hayvanlarda kopan parçanın yerine yenisinin gelmesine rejenerasyon denir.
Kopan kısımdan yeni bir canlı meydana gelir ise rejenerasyon ile üreme gerçekleşmiş olur. Omurgasız canlılarda görülür. Deniz yıldızı, planarya (yassı solucan), toprak solucanı gibi canlılarda görülür. İnsanda yaranın iyileşmesi, kırılan kemiğin onarılması, kertenkelenin kopan kuyruğunun yenilenmesi rejenerasyondur, fakat bu olaylarda yeni canlı meydana gelmez.

Planaryanın rejenarasyonla üremesi

4. Vejatatif Üreme
Bitkilerin dal, yaprak ve kök gibi kısımlarından yeni bitki oluşmasıdır.
Menekşe, söğüt, kavak, gül, asma, muz, çilek bu şekil ürerler.
Bu bitkilerin tohumu olmadıkları için bu şekilde çoğalırlar.
Vejatatif üremede iyi özellikleri olan bitkiler, bu özelliklerini kaybetmeden nesiller boyu çoğalırlar.



5. Sporla Üreme
Şapkalı mantarlar, eğrelti otu, karayosunu sporla üremektedir.

 

2.Eşeyli üreme

Eşeyli üremede dişi ve erkek olmak üzere iki cinsiyet vardır.

Bitkilerde üreme, büyüme ve gelişme

Bitkiler çiçekli ve çiçeksiz bitkiler olmak üzere iki gruptur.

Çiçeksiz bitkiler

Çiçeği bulunmaz, tohum oluşturmazlar.
Çiçeksiz bitkilerde eşeyli ve eşeysiz üreme görülür.
Kara yosunu, su yosunu, eğrelti otu, at kuyruğu, kibrit otu, ciğer otu çiçeksiz bitkilerdir.
Çiçeksiz bitkiler, çiçekli bitkilere göre daha az gelişmiştir. (Basit yapılıdır)

Çiçekli bitkiler

Çiçekli bitkilerde üreme organı çiçektir. Çiçekten tohum ve meyve oluşur.

Çiçeğin kısımları

Çiçeğin Kısımları

1. Çiçek sapı
Çiçeği, bitkinin gövdesine bağlar.

2. Çiçek tablası
Çiçeğin diğer kısımlarının üzerinde bulunduğu kısımdır.

3. Çanak yaprak
Çiçek tomurcuk halindeyken çiçeği dış etkilere karşı korur. Yeşil renklidir ve fotosentez yapar.

4. Taç yaprak
Çiçeğin renkli kısmıdır. Canlı renkleri ile birçok hayvanı çiçeğe çeker. Tozlaşmaya yardımcı olur. Erkek ve dişi organı sarar ve korur.

5. Erkek organ
Başçık ve sapçık  olmak üzere iki kısımdan oluşur.
Başçık çiçek tozlarının (polenlerin) bulunduğu kısımdır.
Polenler erkek üreme hücrelerini  içerir. Sapçık ise başçığı taşır.

6. Dişi organ
Dişicik tepesi, dişicik borusu ve yumurtalık olmak üzere üç kısımdan oluşur.

Dişicik tepesi
Polenlerin dişi üreme organına yerleşiği ilk kısımdır.
Yapışkan yapıdadır.


Dişicik borusu
Polenlerin tepecikten yumurtalığa taşındığı borudur.

Yumurtalık
İçinde bir veya birkaç tane tohum taslağı bulunur.
Tohum taslağının içinde dişi üreme hücresi (yumurta) yer alır.

Not: Çiçeğin erkek organ, dişi organ, taç yaprak ve çanak yaprak kısımları bulunuyorsa tam çiçek denir. Bazı çiçeklerden bu kısımların bir kısmı olamayabilir bunlara eksik çiçek denir.

Çiçekte Tozlaşma ve Meyve Oluşumu

Tozlaşma
Polenlerin, rüzgar su ve hayvanlar aracılığı ile dişicik tepesine taşınması olayıdır.

Dişicik tepesine gelen polenler burada nemli ortamdan dolayı çatlar, polen çekirdeğini iki kısımdan oluşur. Çekirdeğin birisi dişicik borusunda ilerleyerek polen tüpünü oluşturur. Diğer çekirdek ise yumurtalığa ulaşır.

Döllenme
Polen çekirdeğinin yumurtalığa ulaşarak, yumurta ile birleşmesine döllenme denir.
Döllenmiş yumurtaya zigot denir. Zigot gelişerek embriyoya (Tohum taslağı) dönüşür.

Meyve
Yumurtalık gelişerek meyveyi oluşturur.
Çiçekten oluşan meyve olduğu için domates, biber, kabak, elma, armut birer meyvedir.

Not: Meyve oluşumundan önce tohum meydana gelir.
Zigot - embriyo - tohum - meyve şeklinde sıralanır.

Tohumlar

Tohum uyku halindedir, uygun şartlar sağlandığında (su, oksijen ve uygun sıcaklık) embriyo gelişmeye başlar. Tohum çimlenerek bitkiyi oluşturur.

Tohumun çimlenmesinde ışık, toprak, karbondioksit gerekli değildir.

Çiçekli Bitki

Tohumun yapısı

Embriyo
Tohum içindeki bitkinin taslağıdır.
Embriyo çimlenerek, yeni bitkinin oluşmasını sağlar.

Çenekler
İçinde bol miktarda besin bulunur.
Bu besin yaprak çıkıncaya kadar kullanılır.

Tohum kabuğu
Tohumu dış etkilere karşı korur.

Tohumların yayılma yolları

1. Uçarak